Geplaatst op 01-05-2018

Begrijpend lezen in de digitale samenleving
 

Laptops, tablets, telefoons, ze zijn haast niet meer weg te denken. Loop je over straat zonder op je mobiel te kijken, dan zie je tientallen anderen die dat wel doen. Tijdens het fietsen luistert nagenoeg iedereen die in deze eeuw geboren is naar muziek. Zelfs tijdens het rijden, waar het eigenlijk verboden is, maken mensen gebruik van hun telefoons. De digitale samenleving is onontkoombaar, zonder technologie gaat er een hoop langs je heen.

Veel kinderen lopen rond met tablets, zoals ze dat ook op school doen. Er is echter een groot verschil, kinderen op school gebruiken de tablets voor educatieve doeleinden, thuis doen ze dat vaak niet. Dit is een veelgenoemd bezwaar tegen de digitale samenleving, kinderen zitten alleen nog op hun mobieltjes, ze komen nooit meer buiten. Dat is waar, maar er zijn ook nog andere nadelen van zo’n stukje technologie, nadelen die niet zo makkelijk op te merken zijn.

De afgelopen jaren presteren Nederlanders steeds slechter op het gebied van begrijpend lezen. Dit is te merken bij alle schoolverlaters, maar in grotere mate bij 10-jarigen. Zij presteren jaar na jaar steeds slechter op alle gebieden van begrijpend lezen. Ook wordt de kloof tussen sterke en zwakke lezers steeds groter, in 2001 bedroeg het verschil in zwakke en sterke  lezers nog 2,3%, met 11,3% van de mensen als zwakke lezer en 9,0% als sterke lezer. In 2015 was dat percentage significant hoger, namelijk 7,1%, 17,9% zwak en 10,8% sterk. Er kan dus geconstateerd worden dat de hoeveelheid zwakke lezers sterker toeneemt dan de hoeveelheid sterke lezers. Een zorgwekkende ontwikkeling. 
 

“Waarom is begrijpend lezen eigenlijk zo belangrijk?” vraagt u uzelf misschien af. Het antwoord is simpel, hoe onzichtbaar ook, ons hele schoolleven en onze carrière worden beïnvloed door de vaardigheid “begrijpend lezen”. Begrijpend lezen gebruiken we om de wereld om ons heen te kunnen begrijpen, en het is de basis van zelfstandig studeren. Denk bijvoorbeeld aan dit voorbeeld: We zijn dagelijks bezig met alle informatie om ons heen. We appen, mailen, lezen het nieuws, ontvangen belangrijke brieven en nemen op een dag duizenden woorden en begrippen tot ons. Naast ons dagelijks leven hebben sommigen ook nog een schoolleven. Zeker op de middelbare school is begrijpend lezen belangrijk. Nagenoeg alle vakken hangen af van begrijpend lezen. Biologie, scheikunde, natuurkunde, wiskunde, Nederlands, Frans, Duits, aardrijkskunde en zelfs kunst worden heel erg lastig als je een achterstand hebt met begrijpend lezen. Dit komt door de natuur van toetsen, er wordt een stuk tekst gepresenteerd met daaropvolgend een vraag. Om de vraag juist te beantwoorden moet de leerling de juiste informatie uit de tekst halen en daarmee aan de slag gaan. Dit is de essentie van begrijpend lezen.

Er zijn enkele dingen belangrijk bij de ontwikkeling van begrijpend lezen. Van groot belang is bijvoorbeeld woordenschat, als je de woorden niet begrijpt, begrijp je een tekst ook niet. Je kunt woordenschat heel goed trainen, door veel te lezen of gebruik te maken van een citotrainer voor groep 8. Daarnaast is persoonlijke aandacht heel belangrijk, iedereen leest op een andere manier, iedereen leert ook anders. Toch gebruikt iedereen ruwweg dezelfde leesstrategieën en dit kan dan ook aangeleerd worden, maar omdat iedereen anders en op een ander tempo leert hebben sommige leerlingen meer aandacht nodig. Ook helpt het als de teksten waarmee geoefend wordt aantrekkelijk zijn voor de kinderen. Dan voelt het minder vervelend om te doen, dus leer je beter. Toch ontstaat een achterstand op het gebied van begrijpend lezen niet zomaar, deze achterstand kan namelijk worden geattribueerd aan ruwweg drie dingen.

Als eerste hebben we technologie, kinderen maken thuis gebruik van tablets en telefoons voor hun vermaak. Veel mensen zien wel dat dit ten koste gaat van buiten spelen, maar het gaat ook ten koste van het leesniveau. Kinderen zijn minder snel geneigd een boek te pakken, lezen is nou eenmaal lastig, zeker in het begin. Dan is een filmpje kijken of een spelletje spelen op de korte termijn veel plezieriger. Dit valt ook terug te vinden in leesgedrag, de grootste consumenten van digitale media, 13- tot 19-jarigen, lezen het minste. Gemiddeld leest slechts 18% van hen een boek, strip of tijdschrift op wekelijkse basis. Ze lezen daarentegen dubbel zoveel online media van nieuwssites. Doordat kinderen minder lezen, hebben ze een minder grote woordenschat. Woordenschat is onderdeel van een van de steunpilaren van begrijpend lezen, voorkennis. Als het in een tekst gaat over een roze zalm is het belangrijk om de weten dat het gaat om een vis.

De tablet wordt langzaamaan de vervanger van het boek, in termen van vermaak. Dit betekent dat men steeds minder geletterd zal zijn, maar het betekent ook dat leerlingen minder goed worden in het samenvatten van teksten. Dit lijkt misschien niet heel belangrijk, maar als je een vraag over een tekst moet beantwoorden is het heel handig als je een verkorte versie in je hoofd hebt zitten. Als je een boek leest ben je namelijk continu bezig met vragen stellen, waarom doet deze persoon dit etc. Dit zorgt ervoor dat je bepaalde dingen beter onthoudt en een goede samenvatting kunt schrijven. Doe je dit niet, dan is het proces volkomen onlogisch, dan stel je geen vragen tijdens het lezen van korte teksten omdat ze overzichtelijker zijn en loop je het risico dat je belangrijke details mist of vergeet.

Als tweede is er de tijd, om goed te worden in begrijpend lezen moet je daar veel tijd in steken, ook buiten school om. Het komt voor dat de tijd die je in school besteed aan begrijpend lezen onvoldoende is om een bepaald niveau te halen. In dit geval is het zaak om daarvoor te compenseren door begrijpend lezen te oefenen. Dan is het belangrijk om te weten waar het fout gaat, is het woordenschat? dan is een oplossing lezen. Is het minder duidelijk waar het probleem ligt of heb je er meerdere, dan kun je gebruik maken van een citotrainer. Zo’n citotrainer oefent begrijpend lezen, maar niet alleen begrijpend lezen voor groep 8, maar ook begrijpend lezen voor groep 4 of begrijpend lezen voor groep 6.

Als derde is erg uitleg en instructie. Dit onderdeel draait om zowel het instructiemodel als de leerkracht. Het instructiemodel is namelijk gemaakt voor de gemiddelde leerling, om een bepaald niveau te bereiken. Er wordt zoveel mogelijk gedaan om aan mogelijke individuele benodigdheden te voldoen, zoals extra simpele en extra moeilijke opdrachten, er is echter maar een bepaalde mate waarin je hier iets aan kan doen. Soms bestaat er dus een kans dat de methode zelf niet toereikend is. Dit kan zijn in het geval dat een methode niet moeilijk of boeiend genoeg is voor een leerling, of in het geval dat een leerling de uitleg van de methode niet begrijpt. Omdat een methode een best brede leermanier is komt dit regelmatig voor. Het is niet op een specifiek kind afgesteld en dat kan gevolgen hebben.

Daarnaast heb je natuurlijk ook de leerkracht. Leerkrachten zijn opgeleid om te onderwijzen, meestal ligt het probleem dus niet aan de uitleg van de docent. De klassen worden wel steeds groter en er worden steeds meer eisen gesteld aan docenten. Dit betekent dat docenten minder tijd overhouden voor elke individuele leerling. Dit gaat ten koste van de kwaliteit van het onderwijs. Daar kan een docent zelf niet zo veel in betekenen, ze moeten nou eenmaal aan een heleboel dingen voldoen en willen zelf ook niet dat kinderen er onder lijden, het is eenmaal niet anders. Problemen ten gevolge van dit verschijnsel zijn makkelijk te omzeilen, vervang de extra aandacht van de docent door de aandacht van jezelf, of iets anders. Begrijpend lezen oefenen kan online en is bewezen zeer effectief te zijn.

Een ander onderdeel dat van invloed is op leesprestatie is engagement. Hoe meer een leerling zich aangetrokken voelt tot een tekst, hoe meer aandacht hij/zij eraan besteedt. Een tekst die een leerling aanspreekt zal dus beter gemaakt worden dan dezelfde tekst bij een leerling die hem niet leuk vindt, er vanuit gaand dat ze hetzelfde leesniveau hebben. Oefenen met interessante teksten zal dus een efficiënter resultaat opbrengen dan oefenen met teksten die een kind minder interessant vindt. Omdat niet iedereen dezelfde teksten leuk vindt is het belangrijk om te zoeken naar een methode die een breed scala aan teksten heeft, zodat kinderen zelf kunnen kiezen met welke teksten ze willen oefenen.

Meestal is een online citotrainer of een cito oefensite een goede keuze, deze hebben een bredere selectie van teksten dan een methodeboek.

Een model dat vaak gebruikt wordt om begrijpend lezen te geven is het Gradual Release of Responsibility Model, bij dit model draagt de leerkracht de verantwoordelijkheid langzaam over aan de leerlingen. De leerkracht begint door een voorbeeld te geven van hoe je een tekst moet aanpakken. Leerlingen nemen dan geleidelijk het voorbeeld over. Zo werken ook de meeste methoden, zij houden aan de hand van oefeningen de hand van de leerling vast, lukt iets niet dan kan de leerling uitleg lezen. Ook online citotrainers of cito oefensites gebruiken een gelijkvormig principe. Ze sluiten meestal goed op elkaar aan.

In het kort gaat het niveau van begrijpend lezen al jaren achteruit, met een alarmerende snelheid. Er zijn meerdere verklaringen voor dit verschijnsel. Leerlingen lezen steeds minder, hierdoor daalt de gemiddelde woordenschat. Ze lezen steeds minder omdat dit vervangen wordt door telefoons en tablets. Dat gaat ook ten koste van fysieke activiteit. Ook wordt er steeds minder tijd besteedt aan begrijpend lezen. Dit komt onder andere doordat sommige leerlingen meer tijd nodig hebben om begrijpend lezen te leren dan anderen. Begrijpend lezen is heel belangrijk, hoe onzichtbaar ook, ons hele schoolleven en onze carrière worden beïnvloed door de vaardigheid “begrijpend lezen”. Begrijpend lezen gebruiken we om de wereld om ons heen te kunnen begrijpen, en het is de basis van zelfstandig studeren. Daarom is een achterstand bijna onacceptabel. Om deze achterstand in te lopen is het belangrijk te weten waar het probleem ligt. Meestal is het dan handig om gebruik te maken van een citotrainer of een cito oefensite. Deze kunnen helpen met het probleem identificeren en oplossen.   

Er zijn enkele dingen belangrijk bij de ontwikkeling van begrijpend lezen. Van groot belang is bijvoorbeeld woordenschat, als je de woorden niet begrijpt, begrijp je een tekst ook niet. Je kunt woordenschat heel goed trainen, door veel te lezen of gebruik te maken van een citotrainer voor groep 8. Als tweede is er de tijd, om goed te worden in begrijpend lezen moet je daar veel tijd in steken, ook buiten school om. Het komt voor dat de tijd die je in school besteed aan begrijpend lezen onvoldoende is om een bepaald niveau te halen. In dit geval is het zaak om daarvoor te compenseren door begrijpend lezen te oefenen. Als derde is erg uitleg en instructie. Dit onderdeel draait om zowel het instructiemodel als de leerkracht. Het instructiemodel is namelijk gemaakt voor de gemiddelde leerling, om een bepaald niveau te bereiken. Daarnaast heb je natuurlijk ook de leerkracht. Dit betekent dat docenten minder tijd overhouden voor elke individuele leerling. Dit gaat ten koste van de kwaliteit van het onderwijs. Een ander onderdeel dat van invloed is op leesprestatie is engagement. Hoe meer een leerling zich aangetrokken voelt tot een tekst, hoe meer aandacht hij/zij eraan besteedt. Een tekst die een leerling aanspreekt zal dus beter gemaakt worden dan dezelfde tekst bij een leerling die hem niet leuk vindt, er vanuit gaand dat ze hetzelfde leesniveau hebben.

Er zijn dus veel dingen die bij begrijpend lezen komen kijken. Daarom is het juist zo belangrijk om er bovenop te zitten. Oefening baart kunst, het gebruiken van een citotrainer heeft altijd voordelen. Het oefenen van begrijpend lezen heeft veel voordelen ook voor de toekomst. We zijn dagelijks bezig met alle informatie om ons heen. We appen, mailen, lezen het nieuws, ontvangen belangrijke brieven en nemen op een dag duizenden woorden en begrippen tot ons. Naast ons dagelijks leven hebben sommigen ook nog een schoolleven. Zeker op de middelbare school is begrijpend lezen belangrijk. Nagenoeg alle vakken hangen af van begrijpend lezen. Biologie, scheikunde, natuurkunde, wiskunde, Nederlands, Frans, Duits, aardrijkskunde en zelfs kunst worden heel erg lastig als je een achterstand hebt met begrijpend lezen. Begrijpend lezen is dus heel belangrijk, zeker in de digitale samenleving!

Geschreven door Martsan