Begrijpend lezen oefenen

Geplaatst op 07-04-2018

Begrijpend lezen is volgens deskundigen het belangrijkste vak op de basisschool. In Nederland hebben we hier zelfs een apart vak van gemaakt. Net als andere talige vakken als technisch lezen, taal, woordenschat, spelling en schrijven krijgt het begrijpend lezen een aparte plek in het lesprogramma.

Bij het vak begrijpend lezen wordt op school veelal gebruikt gemaakt van een methode, zoals Nieuwsbegrip of Lezen in Beeld. Dit biedt een school handvatten om aan te tonen dat er volgens een gestructureerd lesprogramma wordt gewerkt aan de kerndoelen voor het basisonderwijs. Of kinderen doorgaans deze lessen begrijpend lezen als ‘leuk’ ervaren, is een tweede. Het leesplezier in Nederland is in verhouding tot andere landen zorgwekkend laag.

Leesplezier is essentieel. Kinderen moeten ervaren dat lezen een prettige bezigheid kan zijn wanneer hen prikkelende teksten worden aanboden welke aansluiten op hun belevingswereld. Veel vrij lezen is een belangrijke succesfactor, oefening baart kunst. Niet ieder kind ontdekt op vroege leeftijd dat vrij lezen een prettige bezigheid is, toch zullen zij op school ervaren dat bijna alle zaken aan taal gekoppeld worden. De Nederlandse taal onder de knie krijgen is een groot goed en voorwaarde voor succesvol, zelfstandig studeren in het voortgezet onderwijs.

Ieder kind is anders en verlaat de basisschool met een ander leesniveau. Er wordt naar gestreefd dat kinderen aan het eind van groep 6 het leesniveau AVI-uit bereiken. In de praktijk verlaat een kwart van de leerlingen de basisschool met een leesniveau dat past bij groep 6. Feitelijk komt dit erop neer dat deze leerlingen zich erg veel moeten focussen op het decoderen van de letters. Er kan veel minder aandacht worden besteed aan de inhoud van de tekst. Dit maakt het begrijpend lezen een stuk lastiger en tijdens deze lessen zullen de leerlingen sneller geneigd zijn zich voornamelijk te richten op het technisch lezen.

Veel vrij lezen helpt uw kind om het technisch lezen te verbeteren. Stillezen is prima, hardop lezen is nog beter. Op school wordt aan de hand van het AVI-systeem getest of uw kind het gewenste leesniveau heeft bereikt, hierbij moet uw kind hardop voorlezen. De AVI-teksten zijn kort en bestaan uit enkele alinea’s. Er komen een aantal lastig te lezen woorden in voor. Er wordt onderscheid gemaakt in frustratie-, instructie- en beheersingsniveau. Wanneer uw kind de tekst binnen de gestelde tijd uitleest en binnen het maximum van te maken fouten blijft, heeft uw kind dit beheersingsniveau bereikt.

De werkwijze op scholen is verschillend. Sommige scholen toetsen door. Na het behalen van het beheersingsniveau wordt dus direct het volgende niveau getoetst. Andere scholen toetsen alleen het gewenste niveau en toetsen de ‘uitvallers’ door. Ook het aantal keren per jaar dat uw kind een AVI-toets voorgeschoteld krijgt verschilt per school. De afname van de toets verschilt ook enigszins. De titel van de tekst mag voorgelezen worden door degene die de toets afneemt. Daarna stuift het kind meestal de tekst door.

De ervaring leert dat kinderen dit hartstikke spannend vinden, ook omdat het in de klas erg fijn is om te vertellen dat je een niveau bent geklommen op de AVI-ladder. Soms zijn kinderen zo gespannen, dat dit het resultaat juist negatief beïnvloedt. Kinderen lezen hakkelend en hijgend voor, om maar zo snel mogelijk door de tekst heen te komen. Onbedoeld blijven ze hierbij juist langer steken bij woorden die ze maar niet lekker uitgesproken krijgen. De instructies voor degene die de toets afneemt zijn duidelijk: wanneer een woord niet helemaal correct wordt uitgesproken, moet je dit als fout aanrekenen. Kostbare secondes gaan verloren wanneer kinderen naar blijven struikelen. Dat is zonde, want kinderen mogen een aantal fouten maken in de toets. Dit aantal verschilt per AVI-niveau. Het kind dat in laatste alinea maar blijft hakkelen over dat lastige woord, kan in dat geval beter eieren voor haar geld kiezen en ‘bewust’ een foutje maken om verder te kunnen lezen.

Waar de ene leerkracht in alle rust zal zeggen ‘Lees maar verder’ en hiermee het kind binnen de tijd richting het einde van de tekst loodst, laat de andere leerkracht ijskoud de laatste seconden voorbij gaan. Dit soort verschillen kunnen de uitslag van de score natuurlijk beïnvloeden. Wanneer kinderen de spelregels van de toets kennen, maakt het de kans op slagen een stukje groter. Een ontspannen kind dat weet hoe zij het meest vloeiend en op tempo door een tekst komt, levert de beste prestaties. Goede resultaten werken motiverend, zeker als het op lezen aankomt. Zelfvertrouwen, leesplezier en ontspanning zijn hierbij de belangrijkste succesfactoren.  

Vanaf groep 4 wordt de Cito-toets begrijpend lezen afgenomen om de ontwikkeling van het leesbegrip in kaart te brengen. Het is verplicht de Cito-toets begrijpend lezen slechts één keer per jaar af te nemen. Viel het resultaat bij de Cito-toets in groep 4 tegen, dan is de Cito-toets in groep 5 het vaak eerste moment om een groeiende ontwikkeling te laten zien. De Cito-toets begrijpend lezen is er in twee smaken: de M-versie (Midden) en de E-versie (Eind). Welke Cito-toetsen uw kind kan verwachten hangt van de keuze af die een school zelf mag maken. Hieronder ziet u het afnameschema van de Cito-toetsen begrijpend lezen groep 1 t/m 8.

De resultaten van begrijpend lezen vormen een leidraad in het uiteindelijke basisschooladvies. Er wordt gesteld dat dit een goed beeld geeft van de intelligentie van de leerling. Het is dus erg fijn wanneer er op de Cito-toets in groep 8 goed gescoord wordt. Oefenen voor de Cito van groep 8? Is een Cito-trainer nodig? Hieronder zijn de meningen verdeeld, maar het kan nooit kwaad kinderen te laten wennen aan de vraagstelling. Ook het wijzen op bekende valkuilen en het trainen voor langere tijd geconcentreerd aan een toets te werken zijn zaken die een positieve invloed hebben op het resultaat.

In groep 4 wordt er doorgaans een start gemaakt met de methodische lessen begrijpend lezen. De aandacht wordt verlegd naar de inhoud van de tekst. Volgens een aanzienlijk deel van de kinderen zijn dit saaie lessen en leerkrachten ervaren vaak een geringe betrokkenheid tijdens deze lessen. Hoewel je zou verwachten dat er in deze lessen veel gelezen wordt, is het tegendeel waar.  Onderstaande tekst is in 1992 geschreven door Annerieke Freeman-Smulders:

Oma, waarom lezen wij? 

Goeie vraag, kind, waarom leest een mens eigenlijk? Ik zal je vertellen waarom ik lees. En dat is om iets te weten te komen, bijvoorbeeld: ik kijk in de krant om te weten wat er in de wereld gebeurt, of wanneer de bibliotheek open is. En als ik een roman lees, een verhaal dus, dan lees ik om te weten hoe het de hoofdpersoon vergaat, wat ze allemaal meemaakt. 

Ja oma, dat dacht ik ook, maar op school is lezen iets heel anders. Gisteren hadden we een leesles en daar waren woorden uitgelaten die we moesten invullen. Kan de meester zien of we het snapten, zei hij. Maar het ging over Zwitserland, hoog in de bergen met sneeuw en zo, en daar weet ik niks van. Waarvoor dienen sneeuwkettingen, oma, is dat om auto's uit de sneeuw te trekken? Ik begreep er niks van, was het maar over Ponypark Slagharen gegaan, dan had ik wel een tien gehaald, daar weet ik alles van. 

Kind, je moet je verhalen niet zo warrig vertellen. Zet alles nou eens goed op een rijtje. Ten eerste: je had aardrijkskunde; ten tweede: de meester had Zwitserland behandeld; ten derde: hij wilde weten of jullie het goed geleerd hadden, bedoel je dat? 

Nee oma, het was geen aardrijkskunde, het was begrijpend lezen. Dat is zo'n eng vak, je weet nooit waar het over gaat. Laatst hadden we een lesje, daar moesten we de kern van de tekst uit halen en dat ging over dieren in de winter, maar het was niet voor biologie, want met biologie zijn we bezig met een project over voortplanting. En ook hadden we laatst iets over eilanden in de Stille Zuidzee, de Nieuwe Hebriden en mensen die daar ziek zijn en wat ze daarover denken. Oma, zijn er ook Oude Hebriden. 

Maar kind, eilanden in de Stille Zuidzee en bijgeloof, dat is culturele antropologie. Dat heeft je tante Mariëlle op de Universiteit gestudeerd. En leren jullie dat tegenwoordig ook al op de basisschool? 

Welnee oma, het ging er helemaal niet om dat we iets leerden over de Stille Zuidzee, we moesten gewoon feit van mening kunnen onderscheiden. Oma, waarom moeten we bij begrijpend lezen de ene keer feit van mening onderscheiden en dan weer tussen de regels doorlezen en een andere keer woorden onderstrepen en ook soms een samenvatting maken. Dan leer je toch niks, als je steeds voor de meester kunstjes met de tekst moet uithalen. Zo kom ik nooit aan lezen toe! Kind, wees blij dat jij dat thuis kan doen. Ga er later maar voor studeren: hoe kinderen lezen leert. En reken maar dat dan nog steeds eigenwijze jongetjes zijn die overal kritiek op hebben. 

Deze tekst geeft goed weer wat er tijdens de lessen begrijpend lezen misgaat. Daar waar kinderen het liefst leeskilometers willen maken, wordt er klassikaal ingegaan op zogenaamde ‘leesstrategieën’ waarvan het bestaansrecht behoorlijk op de korrel wordt genomen. Daarnaast worden teksten aangeboden met een structureel verarmd taalaanbod. Het is bewezen dat deze juiste veel lastiger zijn te lezen dat taalrijke teksten, zoals je die vaak in boeken tegenkomt. Ook is de vrijheid in de keuze van wát kinderen lezen bijzonder beperkt. Op school is hierin simpelweg ook niet veel variatie mogelijk tijdens de klassikale lessen. En ieder kind een andere tekst laten kiezen zou het bijna onmogelijk maken om aan een of meerdere lesdoelen te werken.

Er kleven dus nadelen aan het klassikale onderwijs in begrijpend lezen. Het leesplezier neemt hierdoor af, terwijl begrijpend lezen juist zo belangrijk. Niet alleen tijdens de schoolloopbaan, maar ook in het dagelijks leven speelt begrijpend lezen een bijzonder belangrijk rol. Op we nu appen, een e-mail ontvangen of een belangrijke brief lezen: we zijn continu bezig met begrijpend lezen.

Het team van LeesMees heeft een uniek programma ontwikkeld als hulpmiddel bij het begrijpend lezen. Er is zorgvuldig nagedacht over het gebruik door leerlingen, maar ook voor leerkrachten, ouders en andere begeleiders zijn er vele voordelen. De mogelijkheden van het digitale tijdperk samen met de uitdagingen van het hedendaagse onderwijs hebben een mooi product opgeleverd: LeesMees!

Milieubelastende, dure en tijdrovende kopieeropdrachten behoren hierin tot het verleden, LeesMees is een digitaal platform. Met een mobiele telefoon, tablet, Chromebook, laptop, desktop of digibord kunt u inloggen op www.LeesMees.nl. Uw kind of leerling volgt uw voorbeeld en nadat de poorten van de digitale leeromgeving geopend zijn, kunnen kinderen geheel zelfstandig aan de slag.

In het hoofdmenu kun je ervoor kiezen een ‘Wekelijkse toets’ te maken. In deze toetsen komen alle deelvaardigheden van het begrijpend lezen gecombineerd aan bod.  Vrijheid in het kiezen van de tekst heeft een positieve uitwerking op het leesplezier. Lezen over een specifiek of actueel onderwerp is ook een mogelijkheid. De toetsen bevatten 15 vragen en nadat de laatste vraag is ingevuld wordt de toets ingeleverd. Het resultaat volgt binnen enkele seconden, daarna kunnen kinderen hun antwoorden en de uitleg inzien. Ook zijn er interessante statistieken zichtbaar en kan het resultaat gedeeld worden met ouders, de leerkracht of andere begeleiders.

Een groot voordeel van LeesMees is dat gebruikers op verschillende manieren geholpen worden bij het lezen van de tekst. Zo staat er altijd een digitale voorleesvriendin paraat, deze ReadSpeaker kun je geheel naar eigen voorkeuren instellen. Het voorleestempo, het vergroten en arceren van de tekst, automatisch scrollen: er zijn tal van mogelijkheden.

Daarnaast is LeesMees uitgerust met de toverkwast, deze maakt het mogelijk de tekst volledig naar eigen voorkeuren vorm te geven. Een van de lettertypes die gekozen kan worden is Dyslexie Font. Een nieuw lettertype dat speciaal is ontworpen om mensen die kampen met uitdagingen als dyslexie te helpen. Het kan fijn zijn om de letterafstand, woordafstand, regelafstand of de scheidingslijn te veranderen. Ook de letterkleur en achtergrondkleur zijn tot op de gewenste tint in te stellen. Wanneer kinderen hebben ontdekt bij welke weergave de tekst het meest fijn leest, kunnen deze instellingen worden opgeslagen. LeesMees is dus ook toegankelijk voor kinderen die het technisch lezen nog niet volledig onder de knie hebben, er zijn tal van leestools beschikbaar die zelfstandig oefenen met begrijpend lezen mogelijk maken.  

Naast de ‘Wekelijkse toetsen’ zijn er honderden oefeningen verdeeld over 15 categorieën. Dit zijn: samenvatten, verwijs- en signaalwoorden, tekstbegrip, woordenschat, voorspellen, veelgemaakte taalfouten, woordrelaties, lettergrepen, analogieën, verkleinwoorden, enkelvoud en meervoud, trappen van vergelijking, spreekwoorden en gezegdes, synoniemen en antoniemen. In elke categorie zijn er oefeningen te vinden waarin op verschillende manieren de taalvaardigheden worden getest. Na het maken van iedere oefeningen volgt het resultaat en wordt er een uitleg gegeven bij de onjuiste antwoorden.

Tijdrovend en vervelend nakijkwerk voor de ouder, leerkracht of begeleider behoort hiermee ook tot het verleden. Scores worden automatisch opgeslagen en inzichtelijk gemaakt via de knop ‘Resultaten & statistieken. Hierbij kan het totale rapport vertoond worden, waarbij direct duidelijk wordt op welke onderdelen goed gescoord worden en wat de aandachtsgebieden zijn. Ook kan er per categorie bekeken worden welke vorderingen er zijn gemaakt, dit wordt aan de hand van een grafiek duidelijk. Hierin staan de afzonderlijke toetsen vermeld met het behaalde resultaat. Onderaan het rapport staat het onderdeel waar uw kind in uitblinkt en het onderdeel dat een aandachtsgebied is.

Wanneer kinderen vragen hebben over taalkundige begrippen, kunnen zij in het alfabetische theorieregister terecht. Via de zoekfunctie kunnen kinderen op zoek naar een specifiek begrip en krijgen zij een korte, heldere uitleg.

LeesMees biedt dus een nieuw, handig hulpmiddel dat zowel thuis als op school ingezet kan worden. Ook RT-praktijken en bibliotheken zetten LeesMees in om kinderen op een effectieve én leuke manier te laten oefenen met begrijpend lezen.

Het platform biedt handige informatie voor ouders en leerkrachten en heeft zich bewezen als een uitstekende Cito-trainer. Voor vragen en opmerkingen staat LeesMees altijd tot uw beschikking. E-mail gerust uw vraag over begrijpend lezen naar [email protected] of vul het contactformulier in.

Het team van LeesMees